Repository hosted by TU Delft Library

Door verbetering van de volksgezondheid, de daling van het geboortecijfer en de babyboom na de Tweede Wereldoorlog is een van de cruciale vragen waar onze samenleving voor staat wie de pensioenen zal gaan betalen. Nu al blijft, zo blijkt uit de cijfers, slechts een relatief klein deel van de arbeidsbevolking in dienst tot de pensioengerechtigde leeftijd.

In samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is het TNO Vraaggestuurd Programma Vergrijzing en Ouderenparticipatie, deelproject Arbeidsproductiviteit, de vragenlijst ‘Productiviteit & Vergrijzing bij Kenniswerkers’ ontwikkeld. Het doel van het project bij BZK was tweeledig: het BZK-doel was het pogen meetbaar te maken van ‘productiviteit’ bij kenniswerkers (m.n.beleidsmedewerkers). Achtergrond is de wens van BZK om rechtvaardig te belonen. Het TNO-doel was het pogen verschil in productiviteit zichtbaar te maken naar leeftijdscategorie. De achtergrond is behoefte aan wetenschappelijk inzicht in de determinanten van productiviteitsvermogens, in het bijzonder de leeftijd.In dit rapport komem de volgende onderwerpen aan bod: (1) beschrijving van de werkzaamheden bij het ministerie van BZK ter voorbereiding op de constructie van de vragenlijst; (2) beschrijving van de kenmerken van de vragenlijst, zoals thema’s en methodologische aspecten; (3) beschrijving van de toepasbaarheid van de vragenlijst. (4) de Vragenlijst Productiviteit & Vergrijzing bij Kenniswerkers.

Deze keer heeft de TNO Special als thema: Beroepsbevolking 2005. Steeds minder werkenden moeten het geld verdienen voor een steeds groeiende groep. Hoe is dat op een verantwoorde manier te organiseren?

In deze brochure wordt ingegaan op de gevolgen van de vergrijzing binnen de Nederlandse politie en de noodzaak hun personeelsbeleid aan te passen. De inhoud is gebaseerd op twee onderzoeken uitgevoerd door het NIDI en TNO. Aan de orde komen achtereenvolgens: (1) de huidige en toekomstige leeftijdsopbouw; (2) de relatie tussen vergrijzing, inzetbaarheid van ouderen en bedrijfsvoering; (3) noodzakelijke aanpassingen in het personeelsbeleid en (4) suggesties voor mogelijke activiteiten.

Older workers in the Netherlands report more health problems than their younger colleagues. Nevertheless, the TNO Work Situation Survey 2002 shows that they are seen to be more motivated and absorbed in their work. In the light of the predicted shrinking of the labour market in the future, it will become increasingly important to facilitate older employees to stay on in work rather than encouraging them to retire early.

De invalshoek van het het onlangs gehouden congres Werken in de Toekomst was luisteren naar en discussiëren met professionals en geen onderzoeksresultaten presenteren. De bijeenkomst werd gehouden naar aanleiding van drie kennisinvesteringsprogramma's die onlangs bij TNO Kwaliteit van Leven zijn afgerond. De opzet was om de betrokkenheid tussen TNO-adviseurs en hun relaties te vergroten en om gezamelijk over toekomstige vraagstukken te buigen. De hele dag ging het over arbeid in 2020. Er werd gediscussieerd over vragen als: is de toenemende vergrijzing een levensgroot probleem, of betekent het juist een oplossing voor het gebruik aan arbeidskrachten. Of zijn het juist vrouwen die de krapte op de arbeidsmarkt opvangen? Moeten sommige kwesties, zoals de moeilijke positie van allochtonen op de arbeidsmarkt, vanuit 2020 bekeken worden of zijn het juist ontwikkelingen die vanuit het heden naar mogelijke toekomstscenario's moeten leiden.

The Netherlands have shown some major technological and economical changes in the field of new production forms and organisation and labour-related innovations. As in other European countries, some autonomous developments like economic developments partly determine the work organisation and the type of work to be performed. The Dutch workforce will grow significantly in the coming years. The main reasons for this growth is the ageing of the workforce, a relatively higher influx of younger workers (in comparison to other European countries) and the immigration rates. The proportion of elderly workers in the overall workforce will increase sharply. All policies are oriented at trying to keep older workers at work. Educational attainment has been rising quite steadily. This growth has been tampered by the influx of low educated immigrant workers. This development will lead to more tensions on the labour market, since eventually it may lead to a segregation of the workforce between the ‘haves’ and the ‘have nots’ or put more exactly between the ‘cans’ and the ‘can nots’.

In dit artikel willen de auteurs nagaan wat de mogelijke effecten zijn van de vergrijzende arbeidsmarkt op de arbeidsveiligheid in Nederland. Op basis daarvan worden conclusies getrokken over effectief leeftijdsbewust personeels beleid. De onderzoekers voerden hiervoor een statische analyse uit op gegevens over arbeidsongevallen in Nederland, demografische en persoonsvariabelen en werkkenmerken uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) 2005. Uit de resultaten blijkt onder andere dat het totale ongevallenpercentage arbeidsongevallen met verzuim daalt naarmate men ouder wordt. Het percentage arbeidsongevallen met verzuim langer dan 1 maand stijgt iets met leeftijd. Aangezien jongeren het hoogste risico lopen op een arbeidsongeval, zal een toename van het aantal oudere werknemers op de arbeidsmarkt een gunstig effect hebben op het totale aantal arbeidsongevallen in Nederland.

Het streven naar een hogere arbeidsparticipatie van oudere werknemers wordt belemmerd door een hardnekkige (negatieve) beeldvorming over hen: men heeft grote twijfels over hun prestatievermogen, dit geldt voor zowel kenniswerk als fysiek zwaar werk. In dit artikel, wordt aan de hand van de literatuur, de relatie tussen leeftijd en arbeidsprestatie beschreven. Daarbij wordt ook ingegaan op de onderliggende factoren. Een denkmodel wordt geïntroduceerd waarin deze factoren zijn weergegeven in verband met de prestatie. De literatuur biedt een wisselend beeld. Veel studies vinden geen verband, andere studies wijzen op een patroon waarbij een toename in arbeidsprestatie wordt gevolgd door een afname en waarbij de ligging van de piek aanzienlijk verschilt tussen de verschillende studies. Uit het denkmodel, met name uit de prestatiebepalende factoren, nl. de competenties en vermogens in samenhang met de functie-eisen, is de situatieafhankelijkheid van de relatie tussen leeftijd en prestatie te begrijpen. Tegenover de afname van lichamelijke vermogens en 'vloeiende' cognitieve vermogens op hogere leeftijd, is een toename te zien in de gekristaliseerde vermogens (verbale vermogens) en een toename in opgebouwde kennis en ervaring. Het model biedt daarnaast zicht op concrete beleidsrichtingen met betrekking tot het presteren van ouderen.

De Nederlandse beroepsbevolking wordt steeds diverser van samenstelling. Vergrijzing, de multiculturele samenleving, het steeds internationaler opererende bedrijfsleven en allerlei wetgeving omtrent arbeid en zorg, het afbouwen van de WAO en afschaffing van VUT- en prepensioenregelingen leiden tot een ander aanbod van werknemers op de arbeidsmarkt. Vroeger was er vooral sprake van blanke, mannelijke kostwinners. Organisaties hebben nu te maken met een diversiteit aan werknemers en een bijbehorende diversiteit aan talenten, wensen en behoeften. Ook de afzetmarkt van organisaties wordt steeds diverser. Het beste halen uit alle medewerkers, rekening houdend met hun verschillen en overeenkomsten, om zodoende te blijven aansluiten bij de wensen en behoeften van de klant, is dé uitdaging voor organisaties van nu. In dit artikel worden praktische tips gegeven om om te gaan met diversiteitsbeleid. Eerst wordt daar een definitie van gegeven. Daarna wordt ingegaan op de voordelen van een divers personeelsbestand en de positieve effecten van diversiteitsbeleid voor organisaties. In het artikel wordt vooral ingegaan op de culturele aspecten van omgaan met diversiteit.

In dit artikel wordt onderzocht of er een verband bestaat tussen leeftijd en inzetbaarheid en of het type functie van invloed is op deze relatie. Er is een secundaire analyse gemaakt van een vragenlijst- onderzoek dat is afgenomen onder 1463 werknemers en leidinggevenden uit alle leeftijdsgroepen en uit verschillende bedrijven. De analyse laat zien dat de inzetbaarheid voor de eigen functie toeneemt met leeftijd, maar voor andere functies met leeftijd afneemt. Het type functie is wel van invloed op de relatie tussen leeftijd en inzetbaarheid voor andere functies. Bij degene met een generieke, gevarieerde functie dat creativiteit en lerend vermogen vraagt, is het negatieve verband tussen leeftijd en inzetbaarheid voor andere functies kleiner dan bij degene met een specialistische functie. Naarmate een functie meer generiek is, lijkt er een minder sterk verval in inzetbaarheid voor andere functies en banen te zijn. De positieve lineaire relatie tussen leeftijd en inzetbaarheid voor de eigen functie geldt in gelijke mate voor mensen met een generieke en specialistische functie. Om werknemers langer aan het werk te houden, lijkt daarom het creeeren van generieke functies zinvol.

Dit boek wil een aanzet geven tot diskussie over de stelling, dat het arbeidspotentieel van ouderen langzamerhand onmisbaar wordt. Deze voorspelling kan gedaan worden op grond van het feit, dat de Nederlandse bevolking ontgroent en vergrijst. Een groot aantal deskundigen op het gebied van oudere werknemers heeft zijn licht laten schijnen over de navolgende thema's: de Nederlandse situatie in een internationaal kader, actuele statistieken, positieve actie, voortijdige uittreding - VUT, arbeid als kapitaalgoed, (her)plaatsing van oudere werknemers, preventie van voortijdige uittreding, instrumenten om de toenemende druk, die oudere werknemers ervaren, te lijf te gaan, en tot slot komen aan bod een recent onderzoek naar reacties van bedrijven op vergrijzing en een instrument waarmee verouderingsprocessen periodiek in kaart gebracht kunnen worden.

Deze publikatie geeft een inventarisatie van standpunten, literatuur en beleid inzake oudere werknemers. Ten eerste wordt een probleemschets gegeven met betrekking tot de vergrijzing van de beroepsbevolking. Vervolgens worden relaties gelegd tussen oudere werknemers en hun imago, de Arbowet, verzuim en opleidingsbereidheid. Daarna worden standpunten van de overheid, werkgevers, werknemers, ouderenorganisaties, beleidsinstanties en de bijdrage van het NIA weergegeven. Het laatste hoofdstuk gaat in op te nemen maatregelen en te voeren beleid voor oudere werknemers. In bijlagen zijn figuren opgenomen over de demografische druk, uitstroomroutes, arbeidsmarktparticipatie voor mannen van 55 tot en met 64 jaar, verzuimpercentages naar leeftijd en dienstjaren en van het aantal ongevallen naar leeftijd en geslacht.

Vanaf 2000 wordt het bedrijfsleven geconfronteerd met vergrijzing. Deze demografische ontwikkeling betekent aan de ene kant een toenemend aantal oudere werknemers en aan de andere kant een verminderde toestroom van jongeren. Dit artikel staat stil bij het gangbare ouderenbeleid, de arborisico's voor jonge werknemers en actuele mogelijkheden voor leeftijdbeleid. Daarna wordt ingegaan op de belastbaarheid bij ouderen, met aandacht voor burnout, midlife en pre-pensioenfase. Tevens wordt een belastbaarheidsprofiel gegeven en wordt de connectie met human interest theorieën beschreven.

Dit artikel behandelt verschillende aspecten van vergrijzing, veroudering en de lichamelijke en mentale beperkingen van oudere werknemers. Eerst komen de lichamelijke en mentale ontwikkeling van de mens en vervolgens de verouderingseffecten ter sprake. De functionaliteit en leervermogens nemen af als gevolg van het ouder worden. Daarentegen worden ook de opbrengsten, c.q. voordelen van het ouder worden belicht. Er zijn aanpassingen mogelijk van het werk of de (oudere) werknemer, waarmee een belangrijk uitgangspunt wordt gelegd in de voorwaarden scheppende sfeer bij de werkgever, namelijk de bereidheid om een anticiperend leeftijdsbewust personeelsbeleid op te zetten. In het artikel wordt geconcludeerd, dat een dergelijk beleid richtinggevend zou zijn voor de motivatie, de bereidheid tot verandering en daarna de mogelijkheid om langdurig in goede gezondheid aan het arbeidsproces deel te nemen.

Door de vergrijzing en ontgroening zullen werknemers in Nederland tot op hoge leeftijd moeten doorwerken. Bij bedrijven roept dit vragen op als. Is het werk daarvoor niet te zwaar? Welke arbeidsbelasting is acceptabel? Em: Welke maatregelen moet ik nemen om te zorgen dat mijn werknemers tot op hoge leeftijd veilig en gezond aan het werk kunnen blijven? TNO beantwoordt deze vragen.

In deze literatuurstudie zijn factoren onderzocht die bepalend zijn voor de ontwikkeling van een veelzijdige loopbaan en factoren die een rol spelen bij de beslissing van werknemers om (vroegtijdig) met werken te stoppen. Het doel van de inventarisatie is inzicht te krijgen in de onderwerpen die in het kader van een veelzijdige loopbaan onderbelicht zijn. De geraadpleegde studies laten zien dat om tot een veelzijdige loopbaan te komen de attitude en het gedrag van zowel werkgever als werknemer van belang is. Er komen verschillende factoren naar voren die leiden tot een veelzijdige loopbaan. Voor werknemers zijn dit o.m. leeftijd en goede gezondheid, financiële situatie/ pensioenregelingen, persoonlijke sociale overwegingen mbt bijvoorbeeld zorgverantwoordelijkheden, persoonlijke flexibiliteit in balans tussen werk-privé en werk-gezondheid, en persoonlijke netwerken. Vanuit werkgeversperspectief zijn bepalende loopbaanfactoren o.a. leer- en ontplooiingskansen, positieve werksfeer (waaronder binding werkgever-werknemer), gedrag en attitude leidinggevende. Voor enkele factoren die vanuit het werknemersperspectief van belang zijn, kan de werkgever verantwoordelijkheid nemen, zoals bij het employability beleid of de arbeidsomstandigheden ( financieel en sociaal). De volgende thema’s in de literatuur over loopbanen zijn onderbelicht: leeftijdscohorten; maatregelen die op korte of lange termijn effect laten zien; verschuivende competenties; kennis/ervaringsconcentratie.