‘Building with Nature’-type oplossingen voor waterveiligheidsproblematiek IJburg-Amsterdam

Abstract

Om aan de woningvraag te voldoen werd in 2000 de bouw van eilandengroep IJburg gestart in het IJmeer-Markermeer. IJburg bestaat uit twee fases die achtereenvolgend aan elkaar zouden worden aangelegd. In 2002 betrokken de eerste bewoners hun huizen op de eerste fase van IJburg. Momenteel is het laatste eiland van fase 1 nog onbebouwd en is gepland dat in 2023 wordt gestart met extra bebouwing van huizen op de tweede fase. Echter, verdere beslissingen met betrekking tot de gehele aanleg van IJburg in de tweede fase is op dit moment nog uiterst onzeker. Omdat het huidig waterbouwkundig ontwerp nog steeds uit gaat van de definitieve situatie van fase 1 en fase 2, is onderzoek naar het effect van het uitblijven van het Buiteneiland op de waterveiligheidsstatus nodig. Daarnaast is vanaf januari 2017 een nieuwe waterkeringsnormering en veiligheidsfilosofie voor dijken, dammen en duinen in Nederland wettelijk van kracht. Hieruit is de volgende hoofdvraag ontstaan voor het onderzoek:
“Wat is het effect van de implementatie van de nieuwe normering voor primaire waterkeringen en het uitgestelde besluit van B&W voor het eiland Buiteneiland op de waterveiligheidsstatus in IJburg, welke BwN alternatieven bestaan er om de waterveiligheid in IJburg te garanderen, en welk alternatief wordt geadviseerd voor Gemeente Amsterdam?”
Om de waterveiligheidsstatus van IJburg te beoordelen worden scenario’s opgesteld waarbij de twee ontwikkelingen in acht worden genomen: uitgesteld besluit met betrekking tot het aanleggen van Buiteneiland en de implementatie van de nieuwe normering voor primaire keringen in Nederland. De waterveiligheidsstatus wordt beoordeeld aan de hand van het berekenen met een vereiste kruinhoogte volgens Ontwerp Instrument 2014. De berekeningen worden uitgevoerd aan de door Rijksoverheid beschikbaar gestelde programma’s als Hydra Modellen en PC Overslag. Geconcludeerd kan worden dat de waterveiligheidsstatus onveilig en ‘worst case’ scenario als 0-alternatief wordt gesteld bij het ontwerpen van de BwN alternatieven. Om de eisen, randvoorwaarden en wensen, oftewel oplossingsrichtingen, voor de alternatieven vast te stellen wordt er een gebiedsanalyse, ecologische analyse en een stakeholderanalyse uitgevoerd. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de primaire functie waterveiligheid en de secundaire functies ecologie en recreatie. Uit de oplossingsrichtingen ontstaan een vijftal oplossingen, genoemd: IJmeer Wadden, Zanddam, Zandeiland, Groenstrand en Natuureiland. In de waterbouwkundig ontwerpen van de BwN alternatieven voor dijkverhoging wordt uitgegaan van natuurlijke elementen zoals wind, stroming, flora en fauna waardoor voordelen kunnen worden geboden voor zowel natuur, recreatie als kostenreductie. De alternatieven berusten op twee verschillende principes om de waterveiligheid te waarborgen zonder dat de kruinhoogte van de primaire waterkering moet worden verhoogd: dempen van golfslag door infrastructuur waarbij een schaduwzone in de IJburgbaai wordt gecreëerd en aanleggen van een zandige vooroever voor de huidige kering. De dagelijkse windcondities spelen een belangrijke rol in de ontwerpen betreffende onverdedigde zandige taluds. De zandige taluds bieden zowel voordelen voor natuur (land-waterovergangen en rust- en ruiplaatsen voor watervogels) als recreatie (windsurf-, kitesurf-, zwemmogelijkheden en creatie van stadsstrand). Daarnaast is het gebruik van zand in de ontwerpen gewenst doordat zand beschikbaar komt uit een ander project binnen IJburg. Hierdoor worden kosten gereduceerd en werk met werk gemaakt. Naast zand is er ook nagedacht om met slibmateriaal te werken. Het slibmateriaal is aanwezig in het systeemgebied en overmatig slib is ongewenst door het negatieve effect op de waterkwaliteit. Door het opnemen en verwerken van slibachtig materiaal wordt de waterkwaliteit verbeterd, natuurgebied ontwikkeld en een oplossing geboden op de waterveiligheidsproblematiek. Een laatste belangrijk aspect om voordelen te behalen in tegenstelling tot traditionele dijkverhoging, is het inspelen met het ontwerp op mogelijke beleidsplannen betreft de configuratie van eilanden. Dit wordt gedaan door het creëren van tijdelijke ontwerpen met een mogelijkheid tot permanent karakter.