For a moment, it seemed that the architect had disappeared from the construction supply chain for sustainable and affordable housing provided by Dutch housing associations. Large contractors were making direct agreements with housing associations and wanted to scale up production with their housing factories. However, with the ‘So You Think You Can BUILD’ challenge, architects, consultancies, and contractors reinvented themselves within the construction supply chain and acquired a position as providers of circular building concepts. The aim of this challenge is to stimulate providers of homes to design and produce (in great numbers) affordable and sustainable houses. This not only scales up building production in empty fields but also within difficult and dense build urban areas. A whole new generation of Dutch architects, consultancies, and contractors working in collaboration are now intensively involved with circular and biobased residential buildings, innovative materials and production processes. They are managing to provide attractive products for housing associations and other clients. In the first part of 2021, ‘So You Think You Can BUILD’ challenged teams of designers, engineers and contractors to develop new concepts, with the three winners applying the principles of the ‘passive house’, which is modular and circular, as well as a smart building skin and smart core with open floor space in between.@en

Increasing energy efficiency of the housing stock is one of the largest challenges in the built environment today. In line with the international Paris-Climate-Change-Conference 2015, Dutch municipalities and housing associations have embraced the ambition to achieve carbon neutrality for their social housing stock by 2050. However, most deep renovation designs for increasing the energy efficiency of dwellings focus on the relatively easy portion of the housing stock: postwar row housing. Furthermore, such design solutions are mostly produced without much care for architectural quality and cultural heritage, nor for testing for consumer preferences. Yet, such aspects are of major importance in tenement housing, particularly regarding the architectural quality of the huge numbers of walk-up apartment buildings from the inter- and postwar periods owned by housing associations in the larger cities. Renovation of buildings of this typology is more complex because of, among others, technical, social, and heritage factors. To support decisions in this complex context, a General Transformation Framework and a Roadmap has been developed for generating design solutions for deep renovation of representative parts of postwar walk-up apartment buildings with the aim to increase energy efficiency; retain its architectural legibility and cultural heritage value; and allow for the presentation of (end) users, with various options for adaptation to assess their preferences.@en

Versnellen, versnellen, versnellen moeten we de bouwproductie, we moet nog meer industrialiseren, nog beter gebruik maken van de kennis in het hele netwerk bouwen, nog beter concepten bedenken, een ministerie en minister van wonen moet terug. In tien jaar moeten we 1 miljoen woningen hebben gebouwd om het astronomische woningtekort terug te dringen. Het lijkt wel 1945, aan de vooravond van de wederopbouw. De grote woningnood in het interbellum en tijdens de wederopbouw had enorme gevolgen voor de hele bouwketen, deze veranderde van traditionele ambachten in een geoliede bouwindustrie met een van de mooiste producten van de Nederlandse welvaartsstaat die aan iedereen een woning beloofde: het portiekwoongebouw van de grote steden. Tegelijkertijd breken we deze meest geïndustrialiseerde woningvoorraad af en vervangen we ze door nieuwe woongebouwen met de daarmee gepaarde gaande enorme milieubelasting aan grondstoffen en energie die worden gebruikt. Is het niet passender binnen de ambities van een circulaire economie die Nederland wil zijn om de bestaande woningvoorraad te renoveren? Aanleiding voor dit artikel was het Beyond-the-Current-onderzoeksproject aan de TU Delft waarbij de renovatie van dit gebouwtype centraal staat. Het Beyond-the-Current-onderzoek is een door een aantal woningcorporaties in de grote steden geïnitieerd en NWO-STW gefinancierd onderzoeksproject dat werd uitgevoerd door een multidisciplinair onderzoeksteam van de verschillende afdelingen en secties van de TU Delft en de Hogeschool Utrecht in de periode van 1 mei 2016 tot 1 mei 2018. Er werden tal van ontwerpvoorstellen bedacht en deze interventies zijn door woningcorporaties in Amsterdam, Utrecht en Den Haag door middel van vragenlijsten voorgelegd aan huurders om hun voorkeuren te vast te stellen. Het resultaat van dit onderzoek is gepubliceerd in verschillende peer reviewed journals, op vak websites en gepresenteerd op verschillende congressen, bij woningbouwverenigingen en bij Monumenten & Archeologie in Amsterdam. Dit artikel is een onderzoek naar onderzoeksobject zelf: het portiekwoongebouw. Het inventariseert en beschrijft de ontwikkeling van het gebouwtype zo nauwkeurig mogelijk aan de hand van literatuur, archieven en beeldbanken van gemeenten. Deze studie is geen beschouwing over beeldbepalende architectuurstijlen of het oeuvre van fameuze architecten maar het is een inventarisatie en analyse van het meest voorkomende gebouwtype in steden. Doel van dat onderzoek was om betaalbare bouwkundige interventies te bedenken die de gebouwen energie efficiënt maken met respect voor bewonerswensen en waardering voor de beeldkwaliteit van deze woongebouwen. Dit onderzoek is gebruikt als basis voor de ontwerpvoorstellen die zijn gemaakt om een zo generiek mogelijke strategie te bedenken voor de renovatie van dit gebouwtype. @en

In zorgwoongebouwen verblijven de meest kwetsbare mensen in grote eenzaamheid. Middelbare scholieren die worden beschouwd als grote virusverspreiders zonder zelf ziek te worden moeten het doen met videobellen en als ze in school zijn is er geen ruimte voor onderlinge afstand terwijl juist jonge mensen een community nodig hebben om van elkaar te leren. Enerzijds is er de gezondheidseis van social distancing nodig en anderzijds de broodnodige contactmomenten tussen mensen tijdens de lock down om niet te vervreemden. @en

Eén miljoen woningen er nu bijbouwen? Twee maatschappelijk betrokken personen, rijksbouwmeester en architect Floris Alkemade en onderzoeker en woningmarkthoogleraar Peter Boelhouwer, gaven beiden een keynotelezing en troffen elkaar in een debat onder leiding van hoogleraar Housing Institutions & Governance Marja Elsinga op de TU Delft. Het debat was onderdeel van een ochtend ter voorbereiding op een onderzoeksvoorstel in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA).Beide spreken in hun eigen taal: architect Alkemade illustreert de langetermijnopgave beeldend met kwalitatieve voorbeelden en onderzoeker Boelhouwer onderbouwt de actuele urgentie met kwantitatieve data. Maar verstaan ze elkaar? Het lijkt erop dat ze kilometers ver uit elkaar staan maar uiteindelijk spraken ze over dezelfde essentiële waarden bij de woningopgave: het recht op een fatsoenlijke en duurzame woonomgeving voor iedereen in Nederland. Een verslag van de bijeenkomst.@en

This paper explores the typo-morphologic characteristics of late 19th century hybrid neighbourhoods in urban regions of The Netherlands and possibilities of a feasible climate neutral energy system in the future. The Zeeheldenkwartier neighbourhood in The Hague is used as a case study. Sustainable Development Goals (SDG) are involved to ensure access to affordable and clean energy (SDG 7) and make cities inclusive, safe, resilient and sustainable (SDG 11). With the 2019 Dutch-Climate-Agreement The Netherlands decided on a neighbourhood approach to the transition from natural gas to a climate neutral energy supply in buildings. Implicit homogeneity in most buildings of neighbourhoods is presupposed, in contrast to older neighbourhoods that were laid out before World War I. These are nowadays heterogenic, attractive, mixed and often protected neighbourhoods because of the quality of the architecture. Establishing a generic energy plan here is a challenge. The foremost important conclusion is the recognition of the architectural and urban quality and features of these kinds of neighbourhoods and to develop specific legislation and rules about insulation, service and energy systems. Another conclusion about the strategy is that one should not rely on a single generic solution but rather apply multiple forms of heat supply over a longer period of time. There is lack of heat and construction capacity. Box-in-box-renovation is best done when people are moving and the house is uninhabited. The tenants of a neighbourhood should oganise, not building owners, and implement legislation and framework for rental apartments. Insulation should be done to mandatory Energy Performance Certificate (EPC) label B or C, adding sound and energy production of heat pumps and district heating.@en

De laatste jaren zijn een aantal veranderingen gaande, de klimaatcrisis heeft tal van transities in beweging gezet, de wooncrisis verdiept zich verder, demografische veranderingen zijn volop aan de gang en het narratief onder betrokkenen die zich met woningen bezighouden is grondig veranderd. Een luidruchtige paradigmaverschuiving die met horten en stoten ons dwingt na te denken over hoe we willen wonen in de toekomst.@en

Voor de havenots op de woningmarkt is er de flexwoning. Een tijdelijke oplossing in afwachting van iets beters. Flexwonen wordt geassocieerd met spoedzoekers zoals radeloze studenten, arbeidsmigranten, statushouders, dak- en thuislozen, jongeren uit hotel mama, mensen in een echtscheiding, uitstroom van zorginstellingen en ouderen die de eenzaamheid willen ontvluchten. Van alles kan flex zijn, bewoners, woningen of locatie. Het gaat hier gewoonlijk om tijdelijk gebruik van de locatie die de eigenaar voor ‘echte woningen’ heeft bestemd. Twee van de drie kandidaat Woonpionier 2021 categorie ‘bouwen, bouwen, bouwen’ van VPRO Tegenlicht staan er slechts tijdelijk! Terwijl de woningen snel te bouwen, circulair, betaalbaar, biobased, opschaalbaar een levensduur hebben van misschien wel 100 jaar en aantrekkelijk zijn. Waarom dan toch slopen? Is het niet beter om deze in een hoog tempo bij te bouwen?@en

Dit artikel gaat over het onderzoek dat de geneesheer en hygiënist Johannes Wilhelmus Schick (1818-1853) in 1852 deed naar de slachtoffers van de cholera-epidemie van 1849 in Den Haag. De toestand in Den Haag van de afgelopen vijf jaar is vergelijkbaar met die van de periode 1830-1870. Door migratie, woningsplitsing en verkamering vond er de afgelopen jaren een forse verdichting van de stad plaats. Appartementen werden op grote schaal opgekocht en doorverhuurd voor woekerhuren aan nieuwkomers in de stad en op de woningmarkt zonder dat er betaalbaar nieuw werd bijgebouwd. Ook na de Franse Tijd was er sprake van forse groei van de bevolking en verdichting. Vooral migranten uit de provinciën, Duistland en Zuidelijke Nederlanden. Vervallen herenhuizen werden provisorisch gesplitst in kleine eenheden en binnenterreinen haastig volgebouwd met éénkamerwoningen. Deze nieuwkomers toen werden het hardst getroffen door epidemieën zoals cholera en typus, net zoals de nieuwkomers van nu getroffen worden door COVID-19. Stadsbestuurders van nu staan voor dezelfde uitdagingen als rond 1850 toen verdichting en hygiëne binnen de bestaande stad tot erbarmelijk toestanden leidde met zieken zoals cholera en tyfus. De relevantie van dit onderzoek is de vergelijkbaarheid van de toestand in de stad van toen met nu. @en

De architect en stedenbouwer Floris Alkemade begon september 2015 en beëindigt september 2021 als rijksbouwmeester zijn termijn. Het was een turbulente periode die begon met de naweeën van de financiële crisis van 2008-2014 met ver doorgevoerde bezuinigingen door het rijk en een winterslaap voor de bouwsector en eindigde met Covid-19 crisis, astronomische woningnood en belofte om groen te investeren. Een periode die ook samenviel met de neoliberale kabinetten Rutte en decentralisatie van rijksbeleid naar gemeenten. Samen met het College van Rijkadviseurs gaf Alkemade gevraagd en ongevraagd advies over architectuur en ruimtelijke ontwikkeling in Nederland. Nog veel meer dan zijn voorgangers stelde hij maatschappelijke thema’s aan de orde. Het woningvraagstuk, energietransitie, klimaatadaptatie, mobiliteitstransitie, zorgtransitie, migratie, landbouwtransitie werden in samenhang gebracht en verbeeld. Op 20 januari sprak het team van 1M Homes initiative van de TU Delft met de rijksbouwmeester.@en

Het in april 2020 verschenen rapport Ruimte voor Wonen (RvW) maakt deel uit van de Brede Maatschappelijke Heroverwegingen van kabinet Rutte III. Over de volle breedte van de collectieve sector zijn zestien maatschappelijke opgaven geïdentificeerd, waarvoor implicaties van diverse beleidsopties in kaart worden gebracht. Het uiteindelijke doel is om in de toekomst onderbouwde keuzes mogelijk te maken door inzicht te verschaffen in effectieve beleids- en uitvoeringsopties en de mogelijke gevolgen daarvan. Het is goed nieuws dat er een rapport ligt met een weloverwogen analyse van de huidige problemen en opties voor de toekomst. Op 17 maart 2021 vinden Tweede Kamerverkiezingen plaats. Wonen staat hoog op de politieke agenda en speelt straks vermoedelijk een belangrijke rol in de formatie. Het RvW-rapport biedt een basis voor geïnformeerde beleidsvorming, maar die basis is helaas nog onvolledig. Het 1M Homes-initiatief van de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft wil een bijdrage leveren aan een visie op de toekomstige woonopgave. Allereerst door te reageren op de diagnose en de opties voor de toekomst uit het RvW-rapport. De kern van dit commentaar is dat RvW een redelijk gefocust, maar beperkt, perspectief biedt. Het is volgens ons van groot belang voor de lange termijn om die blik te verbreden: het gaat niet alleen om nieuwbouw, maar zeker ook over aanpassing van de bestaande woningvoorraad, de verdeling van de bestaande woonruimte, de kwaliteit van de woonomgeving en bredere welvaartseffecten van verstedelijking. @en

Waarom bouwen we geen flexwoningen? Kleine verplaatsbare units, industrieel geproduceerd, stapelbaar en verplaatsbaar. Van biobased materialen zijn ze ook nog een bijdrage aan de circulaire ambities van Nederland en zien er aantrekkelijk uit van hout. Waarom bouwen we niet meer geclusterde woonvormen met deelconcepten? Of desnoods geclusterde woonvormen met deelconcept als flexwoning. De enige die Den Haag had stond in de Laakhavens en was voor arbeidsmigranten en is afgebroken om plaats te maken voor luxe appartementen met een wuivende daktuin (op de renders dan).@en

In zorgwoongebouwen verblijven de meest kwetsbare mensen in grote eenzaamheid. Enerzijds is er de gezondheidseis van social distancing en anderzijds de broodnodige contactmomenten tussen mensen tijdens de lock down om niet te vervreemden. Nergens wordt dit dilemma zo pijnlijk gevoeld als in zorggebouwen. De COVID-19 epidemie zal niet de laatste crisis zijn waarbij besmetting met zoönotische virussen centraal staat en gezonde afstand enerzijds en verlangen naar contact anderzijds ons leven bepaald. Het is daarom heel waarschijnlijk dat deze epidemie de architectuur van zorggebouwen zal gaan veranderen naar gezonde gebouwen die letterlijk ruimte geven aan gebruikers. Alleen al het feit dat iedereen inmiddels de vaardigheid van videobellen en thuiswerken heeft aangeleerd leidt tot een heroriëntering op het type gebouwen dat wij gebruiken. In dit artikel is Peter Boerenfijn geïnterviewd die zich met ouderenhuisvesting bezighoudt en de te verwachte veranderingen van het gebouwtype als gevolg van COVID-19. @en

Ze lopen met enorme tassen van de Action volgepakt. Zien er sjofel uit en haren pluizen alle kanten op. Slapen in de parken en duinen. Worden door het Leger des Heils en het Straat Consulaat gevoed bij de soepbus en binnen als het koud is. ‘s Avonds verdwijnen ze in het donkere niets en ’s ochtends doemen ze weer op uit de mistige duinen, verkleumd. Sinds een aantal jaren kennen Den Haag en andere grote steden nieuwe bewoners: dak- en thuislozen. ‘Noodkreet over pas ontdekte daklozen in Den Haag: ‘Zorg als de wiedeweerga voor opvang en huisvesting’ kopt het AD op 6 juni 2020. ‘Bert van Alphen zoekt zich suf naar extra plekken voor daklozen, maar: Er zullen altijd mensen buiten slapen’ kopt het AD op 11 juni 2020. ‘Even wat portocabins neerzetten op braakliggende veldjes in de stad? Zo werkt het niet.’ ,,Die terreinen hebben we niet’’, zegt de wethouder Van Alphen. ,,En op de plekken waar we het wel hebben geprobeerd, is het eenvoudigweg niet gelukt. We zijn hierbij ook afhankelijk van andere partijen.’’ ‘ aldus de wethouder. ‘Aantallen daklozen in Den Haag blijft stijgen, vooral gezinnen vaker op straat’ kopt het AD van 24 juli 2020. Organisaties zoals het Leger des Heils en het Haagse Straat Consulaat schrijven brandbrieven aan de gemeenteraad en luiden noodklokken maar noodopvang met containerwoningen, portocabins blijven uit. Nu in corona-tijd stellen Scheveningse hoteleigenaren kamers beschikbaar. Hotel Andante en hotel Bella Vista worden genoemd maar voor de daklozen moesten wel eerst alle veertig arbeidsmigranten uit Midden- en Oost Europa eruit. Het AD en Den Haag Centraal doen wekelijks verslag van een drama dat zich voltrekt in Den Haag sinds zorg werd gedecentraliseerd naar gemeenten. Ook andere gemeenten van de G4 worstelen met de maatschappelijke opvang. In Amsterdam komt men ca. tweeduizend woningen tekort voor opvang van vluchtelingen en daklozen, aldus het Parool van 27 januari 2021. Van de 3.770 woningen kan men maar 1.800 sociale huurwoningen leveren. Dit artikel gaat vooral over jongeren die na hun 18e uit jeugdzorginstellingen komen en op straat leven.@en