In dit rapport wordt verslag gedaan van onderzoek naar • het definiëren van kwaliteitseisen van stenen toe te passen in het opgaande werk bij restauratie- en nieuwbouw, van zwaar regenbelast massief metselwerk, waaronder molens • het ontwikkelen en beschrijven van eenvoudige (op de bouwplaats) uit te voeren proeven ter bepaling van de geschiktheid van een toegepaste steen voor zwaar regenbelast massief metselwerk • marktverkenning en vaststellen modaliteiten levering van adequate stenen Kwaliteitseisen stenen en eenvoudige proeven Daartoe zijn de literatuur (van klassieke bouwkunde handboeken tot de meest recente publicaties) van theoretisch en experimenteel onderzoek op het gebied van waterdichtheids- problemen in metselwerk bestudeerd; ook werd bestudeerd de NEN 2489, die, gebaseerd op spouwmuurbouw helemaal geen eisen stelt aan de hygrische eigenschappen voor stenen bij opgaand werk. Voorts is het vochtopnamegedrag van massief metselwerk in de praktijk nader geanalyseerd aan de hand van baksteenmonsters uit historische gebouwen en de bestudering van schadegevallen. Als methoden van onderzoek aan historische baksteenmonsters werden toegepast: fysische vochtabsorptiemethoden, kwikporosimetrie, fluorescentie-microscopie en chemische analyse van het keramische materiaal De belangrijkste conclusie is dat de stenen een matige opzuigsnelheid van vocht bij een bijpassende vochtopnamecapaciteit moeten bezitten. Bij vroegere voorschriften werd alleen aandacht besteed aan vochtopnamecapaciteit. In deze studie wordt aangetoond dat de opzuigsnelheid een belangrijker criterium is dan de opnamecapaciteit. Opzuigsnelheid en vochtopnamecapaciteit worden in de bouwpraktijk uitgedrukt in resp. het Hallergetal en de vrijwillige wateropname. Deze karakteristieken kunnen op eenvoudige wijze op de bouwplaats worden bepaald. De beschrijving van de proeven is in het verslag opgenomen. Op grond van de onderzoekingen wordt een richtlijn voorgesteld voor stenen ( gevelklinker en hardgrauw) toe te passen in zwaar vochtbelast opgaand vollewand metselwerk. Ten aanzien van Hallergetal en vrijwillige wateropname worden de volgende eisen gedefinieerd: • R 3 ( Gevelklinker ) Hallergetal (opzuiggedrag; specifieke wateropzuiging) Gemiddeld (10 stenen): 17.5 [ g / dm2 / min. ] Bovengrens (individueel): 20 [ g / dm2 / min. ] Ondergrens (individueel): 15 [ g / dm2 / min. ] Vrijwillige wateropneming (vrije waterabsorptie) Bovengrens: 25 % [V/V] • R 4 ( Hardgrauw ) Hallergetal (opzuiggedrag; specifieke wateropzuiging) Gemiddeld (10 stenen): 25 [ g / dm2 / min. ] Bovengrens (individueel): 30 [ g / dm2 / min. ] Ondergrens (individueel): 20 [ g / dm2 / min. ] Vrijwillige wateropneming (vrije waterabsorptie) Bovengrens: 35 % [V/V] Uit het onderzoek naar de regendichtheid van historische objecten is naar voren gekomen dat de dichtheid vaak in belangrijke mate te danken is aan de in de loop der tijd ontstane ‘verweringslaag’ aan de regenzijde van de muur. Deze verweringslaag vermindert de opzuigsnelheid van de stenen soms tot meer dan 50%. In hygrisch opzicht is de verwijdering van deze laag (o.a.) door reiniging sterk af te raden. Bij onderzoek naar de gewenste eigenschappen van bakstenen gericht op waterdichtheid van metselwerk dient altijd bedacht te worden dat de stenen een deel van het metselwerk zijn. Naast materiaaleigenschappen (van metselstenen, metselspecie en compatibiliteit tussen steen en voegmateriaal) spelen vervolgens vakmanschap, constructie en ontwerp, de invloed van beschermende maatregelen, en de effecten van scheuren een belangrijke rol bij waterdichtheid van metselwerk. Met andere woorden niet alleen de eigenschappen van de metselstenen bepalen het al dan niet waterdicht zijn van metselwerk.