Everyone acknowledges the importance of sufficient financial resources and wellfunctioning technologies when it comes to renovation processes with energy ambitions. However, Dutch experiences show that these two factors alone do not automatically result in success. More is needed, and this ‘more’ has to do with less concrete, but in the existing living environment very influential factors such as emotions and wellbeing. This hard to grasp factor is called ‘the third success factor of energy friendly renovation processes’. In the Netherlands, the questions ‘What exactly is this third success factor?’ and ‘How to integrate knowledge about this third success factor in the rational-oriented building industry?’ have been put high on the agenda of people who want to achieve the national energy goals related to the built environment. Research that combines knowledge from human sciences with energy efficient renovation experiences, the development of new educational methods, and a search for success stories has been part of joined efforts to find answers to these questions. A national knowledge platform called ‘HomeMates’ has been established to bundle and share all these findings. The Dutch experiences are described and discussed in this paper. They are also linked to Canadian experiences, based on the results of a project of Parallel52⁰ , the Dutch Canadian Sustainable Building and Planning network. In this project, Dutch findings and findings in the Toronto area were compared and discussed.@en

Energiebesparing in de bestaande woningbouw wordt momenteel om diverse redenen belangrijk gevonden door de Nederlandse bouwwereld en politiek. Die redenen zijn, in willekeurige volgorde: internationale en nationale afspraken, zorg over kwaliteit van de bestaande woningvoorraad en het armoedevraagstuk. Om met de eerste te beginnen: De Nederlandse politiek heeft zich verbonden aan diverse internationale klimaatprestaties, onder meer betreffende het terugbrengen van de COz-uitstoot. Maar ook nationaal zijn afspraken gemaakt. Het in 2013 afgesloten Energieakkoord (SER, 2013) vormt daarvan de belangrijkste. Een tweede reden vormt de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad. Een derde deel van de bestaande voorraad is gerealiseerd in de jaren '60 en '70. De kwaliteit van deze voorraad is vaak slecht als gevolg van gebrek aan bouwmaterialen en ervaren bouwbedrijven in die tijd. Bovendien werden er in die tijd nog nauwelijks eisen gesteld aan de energieprestatie van woningen, waardoor ook de kwaliteit op dit vlak zeer te wensen overlaat. Deze voorraad is nu 40 a 50 jaar oud en aan verbetering toe (Van Hal, 2008). Een derde reden vormt de onzekerheid over de energielasten. De gemiddelde energierekening in Nederland bedraagt 1940 euro per jaar (Milieu Centraal, 2015). De energieprijzen dalen momenteel, maar stegen in de periode 2000-2008 en in mindere mate in de jaren daarna, wat grote onzekerheid over de kosten met zich meebracht. Huishoudens die afhankelijk zijn van huurtoeslag betalen gemiddeld het grootste aandeel van hun inkomen aan energielasten, namelijk circa 9 a 10% (Weevers et al, 2012). In Engeland spreekt men van 'fiiel poverty' (Hirsch, 2011) als een huishouden 10% of meer van zijn huishoudinkomen moet uitgeven om zijn huis op een adequaat niveau te verwarmen.@en