De Vaste commissie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening wil meer inzicht in regeldruk als mogelijke oorzaak van de lange doorlooptijd van woningbouw en van andere vormen van gebiedsontwikkeling. Het schrappen van regels wordt veelal gezien als een van de oplossingen voor de regeldruk.2 In dit paper geven wij inzicht in de oorzaken van regeldruk in het omgevingsrecht en waarom regeldruk in dit domein onvermijdelijk is (2). Vervolgens bespreken wij mogelijkheden op rijksniveau om regeldruk in het omgevingsrecht te reduceren (3). Deze mogelijkheden zijn in onze ogen beperkt. Wij gaan daarom vervolgens in op de vraag welke mogelijkheden de Omgevingswet biedt om met regeldruk om te gaan en hoe procedures voor woningbouwprojecten zouden kunnen worden versneld (4). De bijlage bevat een korte beschrijving van het stelsel van het Nederlandse omgevingsrecht, voor zover relevant voor dit paper. [...]

In een vierluik zijn door een viertal hoogleraren de hoofdlijnen van hun uitgesproken oraties samengebracht. Het gaat om de oraties van:

- Frank Groothuijse, Grenzen aan de polder – juridische uitdagingen voor gebiedsgerichte duurzaamheidstransities (Utrecht, 1 december 2023);
- Marlon Boeve, De Omgevingswet en duurzame stedelijke gebiedsontwikkeling. The proof of the pudding (Delft, 10 november 2023);
- Kars de Graaf, Bestuursrechtelijke beperking van milieugebruiksruimte (Groningen, 2 december 2022); en
- Hanna Tolsma, Toegankelijke en snelle procedures. Kan de Omgevingswet beter? (Groningen, 23 juni 2023).

Deze kroniekperiode kenmerkt zich door de inwerkingtreding op 1 januari 2024 van de Omgevingswet. Hiermee wordt een belangrijk deel van de bestaande wetgeving op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu, natuur en water vervangen. Deze kroniek gaat in op de eerste ervaringen, jurisprudentie en wijzigingen. Veel aandacht wordt verder besteed aan het – immer in beweging zijnde – stikstofdossier en aan andere ontwikkelingen op het terrein van natuurbescherming, zoals de bescherming van de wolf en vleermuizen. Ook het waterdossier ontbreekt niet in deze kroniek. Ook dit is een probleemdossier voor de regering gelet op de waterkwaliteitsdoelstellingen die in 2027 moeten worden bereikt. De ontwikkelingen op het terrein van het omgevingsrecht tijdens deze kronieperiode waren talrijk, zodat wij selectief zijn geweest bij de keuze van de beschreven ontwikkelingen.

De hoofdvraag van deze verkennende pilot study is de volgende vraag: Welke lessen kunnen worden geleerd van eerdere vereenvoudigingsoperaties in de ruimtelijke ordening? In het onderzoek staat de ruimtelijke ordening centraal. Deze kent een groei aan regelcomplexiteit sinds de inwerkingtreding van de WRO in 1965. Regels uit andere deelgebieden van het omgevingsrecht die doorwerken in de ruimtelijke ordening hebben aan deze regelcomplexiteit bijgedragen. Met name in de jaren negentig is daar de invloed van het EU-recht bijgekomen. Ook is van belang dat sinds 1976 tegen in beginsel alle besluiten in de ruimtelijke ordening beroep openstaat (tot 1994 deels bij de Kroon, sindsdien steeds bij de bestuurs rechter). Dat heeft tot een grote hoeveelheid jurisprudentie geleid, waarin de beginselen van behoorlijk bestuur een grote rol spelen. Sinds 1994 doet de Awb zijn invloed gelden. Het onderzoek richt zich op ontwikkelingen in het ruimtelijke ordeningsrecht van de jaren ‘60 tot nu. De Omgevingswet, die naar verwachting op 1 januari 2024 in werking zal treden, blijft daarom in dit onderzoek onbesproken. Dat geldt ook voor de Crisis- en herstelwet, voor zover daarbij vooruit wordt gelopen op de Omgevingswet. Door de ruimtelijke ordening centraal te stellen, krijgt het onderzoek een perspectief binnen het veelzijdige en breed uitwaaierende omgevingsrecht. Omdat de ruimtelijke ordening een centrale positie inneemt in het omgevingsrecht, biedt dit perspectief de mogelijkheid om de invloed van op elkaar inwerkende regelcomplexen te analyseren.