De Vaste commissie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening wil meer inzicht in regeldruk als mogelijke oorzaak van de lange doorlooptijd van woningbouw en van andere vormen van gebiedsontwikkeling. Het schrappen van regels wordt veelal gezien als een van de oplossingen voor de regeldruk.2 In dit paper geven wij inzicht in de oorzaken van regeldruk in het omgevingsrecht en waarom regeldruk in dit domein onvermijdelijk is (2). Vervolgens bespreken wij mogelijkheden op rijksniveau om regeldruk in het omgevingsrecht te reduceren (3). Deze mogelijkheden zijn in onze ogen beperkt. Wij gaan daarom vervolgens in op de vraag welke mogelijkheden de Omgevingswet biedt om met regeldruk om te gaan en hoe procedures voor woningbouwprojecten zouden kunnen worden versneld (4). De bijlage bevat een korte beschrijving van het stelsel van het Nederlandse omgevingsrecht, voor zover relevant voor dit paper. [...]

In opdracht van de provincie Zuid-Holland hebben de Rijksuniversiteit Groningen en de TU Delft gezamenlijk onderzoek verricht. De opdracht betreft een juridisch onderzoek naar de bestuursrechtelijke en de privaatrechtelijke mogelijkheden (van de bestuursorganen) van deze provincie om de fabrieken van Chemours Netherlands B.V. (Chemours) geheel, gedeeltelijk en/of tijdelijk stil te leggen. Het onderzoek richt zich op het verkrijgen van een globale inschatting van de haalbaarheid van een eventuele stillegging op basis van het geldende recht. In het onderzoek wordt dus onderzocht of de exploitatie van de fabrieken van Chemours, al dan niet tijdelijk of gedeeltelijk, te beëindigen. Het onderzoek richt zich niet op de vraag welke mogelijkheden er zijn om de vergunningen van Chemours te wijzigen en zo de uitstoot van schadelijke stoffen (verder) te beperken. [...]

In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hebben CE Delft en de Universiteit Utrecht de huidige statiegeldregeling op kunststof flessen en blikjes geëvalueerd op doeltreffendheid en effecten. Sinds de invoering van de wettelijke statiegeldregeling op kunststof flessen (sinds 2021) en op blikjes (sinds 2023) komen deze beduidend minder voor in het zwerfafval. Maar de wettelijke inzamelingsdoelstelling – minimaal 90 procent van alle verkochte flessen en blikjes – blijft nog buiten bereik, en een Europese verplichting om hieraan te voldoen komt dichterbij. [...]

Dit inleidende hoofdstuk bevat een algemene verkenning van het instrument omgevingsverordening. Het vormt daarmee een opmaat naar de verkenning in de volgende hoofdstukken van de manier waarop verschillende beleidsthema’s in de verordening zijn en/of kunnen worden geadresseerd.

Het voorstel voor een richtlijn inzake bodemmonitoring en -veerkracht geeft uitwerking aan het Europese doel voor ‘no net land take’ tegen 2050. Dit artikel bespreekt het richtlijnvoorstel, in het bijzonder de voorstellen ten aanzien van de beperking van het ruimtebeslag, en de mogelijke betekenis hiervan voor het nationale omgevingsbeleid en regelgeving.

In een vierluik zijn door een viertal hoogleraren de hoofdlijnen van hun uitgesproken oraties samengebracht. Het gaat om de oraties van:

- Frank Groothuijse, Grenzen aan de polder – juridische uitdagingen voor gebiedsgerichte duurzaamheidstransities (Utrecht, 1 december 2023);
- Marlon Boeve, De Omgevingswet en duurzame stedelijke gebiedsontwikkeling. The proof of the pudding (Delft, 10 november 2023);
- Kars de Graaf, Bestuursrechtelijke beperking van milieugebruiksruimte (Groningen, 2 december 2022); en
- Hanna Tolsma, Toegankelijke en snelle procedures. Kan de Omgevingswet beter? (Groningen, 23 juni 2023).

Deze kroniekperiode kenmerkt zich door de inwerkingtreding op 1 januari 2024 van de Omgevingswet. Hiermee wordt een belangrijk deel van de bestaande wetgeving op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu, natuur en water vervangen. Deze kroniek gaat in op de eerste ervaringen, jurisprudentie en wijzigingen. Veel aandacht wordt verder besteed aan het – immer in beweging zijnde – stikstofdossier en aan andere ontwikkelingen op het terrein van natuurbescherming, zoals de bescherming van de wolf en vleermuizen. Ook het waterdossier ontbreekt niet in deze kroniek. Ook dit is een probleemdossier voor de regering gelet op de waterkwaliteitsdoelstellingen die in 2027 moeten worden bereikt. De ontwikkelingen op het terrein van het omgevingsrecht tijdens deze kronieperiode waren talrijk, zodat wij selectief zijn geweest bij de keuze van de beschreven ontwikkelingen.

De participatie van burgers en andere partijen bij de besluitvorming over projecten in de fysieke leefomgeving staat volop in de spotlights, mede in het licht van de duurzaamheidsopgaven waar Nederland voor staat. Zo benadrukt het Planbureau voor de Leefomgeving dat bij de complexe en noodzakelijke veranderopgaven voor de fysieke leefomgeving de betrokkenheid van burgers essentieel is: ‘zonder de betrokkenheid van burgers gaat het niet’. De Omgevingswet (hierna ook aangeduid als Ow) beoogt participatie bij omgevingsrechtelijke besluitvorming te stimuleren door de vroegtijdige betrokkenheid van het publiek bij de verschillende kerninstrumenten juridisch te verankeren. Tegelijkertijd is getracht ‘juridisering’ van de voorbereiding van besluiten te voorkomen door deze vormvrij te houden. Onder een ‘participatieve aanpak’ verstaat de Omgevingswet: ‘het in een vroegtijdig stadium betrekken van belanghebbenden (burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden) bij het proces van de besluitvorming over een project of activiteit’. Dit is niet in de wet zelf omschreven, maar blijkt uit de MvT bij de Omgevingswet. Met deze ruime omschrijving wordt niet alleen gedoeld op inspraak via de zienswijzenprocedure op grond van afdeling 3.4 Algemene wet bestuursrecht (Awb), maar juist ook op de fase voordat de formele besluitvorming aanvangt. Dit gaat dus om participatie in de fase van voorbereiding van bijvoorbeeld een vergunningaanvraag of ontwerp-omgevingsplan. Wij duiden de betrokkenheid in het besluitvormingsproces voorafgaand aan het doorlopen van afdeling 3.4 Awb of de bezwaarfase in deze bijdrage aan met ‘vroegtijdige participatie’. Ook is nieuw onder de Omgevingswet dat de initiatiefnemer van een project verplichtingen ten aanzien van participatie krijgt. Private partijen krijgen daarmee een grotere rol bij de organisatie van participatie. [...]

Since the 1950s, billions of tons of primary plastic waste have been generated around the globe to date. Instead of the current linear make-use-dispose plastic economy, a circular plastics economy is said to be able to reduce plastic pollution in the environment. Recently, the United Nations Environment Assembly adopted a resolution to forge a globally binding treaty addressing plastic pollution by addressing the full life cycle of plastics and by taking such a circular approach. A circular approach for plastics has already been adopted by the EU. Therefore, this contribution sets out some lessons that the UN Treaty can learn from the implementation of the EU’s circular approach for plastics. These relate to the restriction on placing on the market of certain plastic products, the introduction of ecodesign requirements and the establishment of EPR schemes. The EU legal framework on plastics shows that it is important to take into account the inherent interlinkage between not only plastic life cycle stages, but also between the different provisions and obligations, in order to maximize the contribution to and unlock synergies in tackling plastic pollution.

Het programma is een van de kerninstrumenten van de Omgevingswet. Samen met de omgevingsvisies worden programma’s gekwalificeerd als instrumenten voor beleidsplanning. Verschil is dat de omgevingsvisie een strategische visie bevat voor de fysieke leefomgeving voor de lange termijn, terwijl het programma een meer uitvoeringsgericht karakter heeft. Het programma is dan ook bedoeld om uitwerking te geven aan het strategische beleid en om een pakket aan maatregelen vast te stellen waarmee omgevingswaarden of andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving worden bereikt. Daarbij is er geen hiërarchie of juridische relatie tussen de omgevingsvisie en het programma. Zo hoeven onderwerpen die worden uitgewerkt in het programma niet altijd eerst te worden beschreven in de omgevingsvisie, programma’s kunnen ook tegelijkertijd met de omgevingsvisie worden uitgebracht. Er is uitdrukkelijk niet gekozen voor een hard onderscheid tussen de omgevingsvisie en het programma. Beoogd is om maximale vrijheid bij de vormgeving van de beleidsinstrumenten te bieden.

De vraag ‘wat is een goede ruimtelijke ordening?’ wint aan gewicht nu we als samenleving meer ambities hebben dan er aan ruimte beschikbaar is. Dat regardeert zowel de ruimte in de meest letterlijke zin van vierkante meters als de (milieu)gebruiksruimte. Daarnaast staan met een groeiende en vergrijzende bevolking in combinatie met een krappe arbeidsmarkt voorzieningen als zorg en onderwijs steeds meer onder druk. Hoe goed kan de ruimtelijke ordening in deze context nog zijn? Alle reden voor een nadere reflectie, door TU Delft-hoogleraren Marlon Boeve en Co Verdaas.

In elke gebiedstransformatie speelt de publieke ruimte een belangrijke rol. Maar hoe krijg je een goede publieke ruimte voor elkaar als er in het transformatiegebied vele verschillende eigenaren zijn en er hoge kosten zijn gemoeid met de aanleg of verbetering van het openbaar gebied? Deze vragen stonden centraal tijdens de SKG-Thematafel Omgevingswet en Transformatiegebieden.

Op 12 maart 2024 heeft het Europees Parlement een tekst aangenomen tot revisie van de Richtlijn industriële emissies (RIE).[1] In dit korte blog signaleren wij belangrijke veranderingen ten opzichte van de huidige RIE ten aanzien van 1) het toepassingsgebied, 2) scherpere en effectievere vergunningverlening, 3) transitie naar een groenere industrie en 4) enkele varia. We sluiten af met enkele slotwoorden.

Het ministerie van IenW heeft het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law van de Universiteit Utrecht (hierna: UCWOSL) opdracht verleend voor een onderzoek naar de juridische mogelijkheden om een nationaal verbod op vernietiging van onverkochte producten en een nationaal recht op reparatie te introduceren.

Aanleiding voor het onderzoek is de door de Tweede Kamer aangenomen motie van kamerlid Van der Graaf eind 2022. In deze motie is gevraagd om de introductie van nationale wetgeving waarin een algeheel verbod op vernietiging van onverkochte producten en het recht op reparatie wordt geregeld. In reactie op deze motie heeft de staatssecretaris van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Vivianne Heijnen, toegezegd juridisch onderzoek uit te laten voeren naar de mogelijkheden om aan de inhoud van deze motie invulling te geven (zie o.a. brief van 2 maart 2023, Kamerstuk 32852, nr. 228 en brief van 2 oktober 2023, kenmerk IENW/BSK-2023/266135). De mogelijkheden om te komen tot een nationaal verbod op vernietiging van onverkochte producten en een nationaal recht op reparatie moeten worden bezien binnen de context en het tijdspad van reeds ingezette Europeesrechtelijke wetgevingsinitiatieven op beide onderwerpen. [...]

---

The Dutch Ministry of Infrastructure and Water Management (IenW) has commissioned the Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law at Utrecht University (UCWOSL) to conduct a study on the legal possibilities for introducing a national ban on the destruction of unsold products and a national right to repair.

The research was prompted by a motion tabled in Dutch Parliament by Van der Graaff at the end of 2022. This motion called for the introduction of national legislation aimed at banning the destruction of unsold products and establishing a national right to repair. In response to this motion, the State Secretary of IenW promised to have legal research carried out into the possibilities for introducing such legislation (see, inter alia, letter of 2 March 2023, Parliamentary Paper 32852, no. 228, and letter of 2 October 2023, reference IENW/BSK2023/266135). The possibilities for achieving a national ban on the destruction of unsold products and a national right to repair should be considered in the context and timeframe of the legislative initiatives already launched on both issues within the European Union (EU). [...]

Stadsranden dringen zich in ons vakgebied in allerlei hoedanigheden op, vooral als het gaat om de vraag of we deze overgangszones moeten oprekken. Maar wat standsranden zijn is immer omstreden, terwijl voor gebiedsontwikkelaars een eigentijds begrip ervan onontbeerlijk is. Hoogleraren Co Verdaas en Marlon Boeve en SKG-directeur Tom Daamen geven daarvoor een aanzet.

De Omgevingswet faciliteert het gebruik van ‘open normen’ op grotere schaal. Dat wordt best even wennen voor professionals. TU Delft-hoogleraar Marlon Boeve neemt deze aanpak onder de loep. Daarbij passeren ook de eerste praktijkervaringen de revue. Wat zijn de lessen uit de jurisprudentie?

The Green Deal aims to speed up the transition to a more sustainable economy and society. The paradigm shift and reform towards more mandatory sustainability requirements in public procurement law, which is the topic of this book, has partially been initiated as part of the Circular Economy Action Plan and within the Sustainable Products Initiative (SPI). In the original communication on the New Green Deal, Green Public Procurement (GPP) and a sustainable product policy were both presented as two complementary elements of a strategy to mobilise industry for a clean and circular economy. The transition to a circular economy is one of the key policies on the road to a more sustainable Europe. It wants to contribute to more sustainability by keeping the resource consumption of the EU within planetary boundaries, and therefore striving to reduce its consumption footprint and double its circular material use rate in the coming decade. […]

Zware industriële bedrijvigheid ligt in Nederland meer dan ooit onder een vergrootglas. De milieu-impact van deze industrie op de omgeving is - onder meer door de uitstoot van verontreinigende stoffen die vrijkomen bij de productieprocessen - vaak groot. Op verschillende plekken is er grote bezorgdheid over de gezondheidsrisico’s voor omwonenden vanwege deze uitstoot (denk aan de grafietregens bij Tata Steel, PFAS bij o.a. Chemours).2 Toenemende kennis bij omwonenden en belangenorganisaties en een verminderde maatschappelijke tolerantie leidt tot een veranderend maatschappelijk normbesef ten aanzien van deze activiteiten. […]

In dit redactioneel wordt ingegaan op de Europese doelstelling voor het terugdringen van het nettoruimtebeslag tot nul in 2050. Auteur geeft daar een kritische beschouwing van en geeft een vingerwijzing voor de focus in Nederland.

De Nederlandse samenleving staat voor grote en urgente maatschappelijke opgaven die een belangrijke impact hebben op de fysieke leefomgeving. De ruimtelijke inrichting van Nederland staat daarbij in de spotlights. Naast het terugdringen van het woningtekort, klimaatadaptatie, verduurzaming van de gebouwde omgeving en de veranderende mobiliteitsvraag liggen er opgaven tot herstel en versterking van de biodiversiteit, de energietransitie en de transitie naar een circulaire economie. Voor al deze opgaven zijn doelstellingen vastgesteld in wet- en regelgeving en in beleid. In ons land waar de ruimte al intensief wordt gebruikt, vergen deze opgaven en doelstellingen keuzes. De puzzel die daarbij moet worden gelegd, vindt bij uitstek plaats bij concrete gebiedsontwikkelingen. Daar komen de verschillende opgaven en doelen samen en zullen deze concreet en operationeel moeten worden gemaakt. Een samenhangende benadering van de vraagstukken is daarbij onmisbaar om tot ontwikkeling te komen. Bijvoorbeeld: de bouw van duurzame woningen vergt tijdige opwaardering van het elektriciteitsnet en voldoende stikstofruimte. [...]